2018-12-28

Aingurak eta arrangurak liburuaren aurkezpena



Fertxu Izquierdorekin, Nafar Ateneoan

Ainguraketa arrangurak. (Pamiela, 2018) Aingurak eta kezkak. Aingurak eta kexak. Aingurak eta damuz, eta aiherkundez, eta batzuetan lantuz ere idatzitako poemak, hamar urtetan zehar idatzitakoak; ez guztiak, batzuek ez baitute denboraren higadura jasan eta bazterrean gelditu dira.

Zer idatzi eta nola idatzi, idazleak ebatzi beharreko bi ezezagunak, X eta Y, tokia eta debora edo garaia, hurrenez hurren. Olerki bilduma honetan dauden olerki guztiek badituzte oso koordenada zehatzak, tokian tokiko eta garaian garaiko olerkiak dira guztiak, denboraren galbahetik paseak. Hamar urteetan Maiatz eta Hatsa eta beste literatur aldizkari xumeagotan argitara emanak dira batzuk, eta berriak bestetzuk, azken atalekoak batez ere.

Aingura bat agertzen da azalean, olerki asko gogoan iltzaturik, ainguraturik gelditutako bizipenak, sentimenduak eta beste biltzen direlako olerki hauetan, anitz eta anitz bizitza arruntetik ateratakoak. Nik beti miretsi izan dut olerkari handiek bizitza arruntetik, objektu arruntetatik, olerki ederrak ateratzeko duten gaitasuna.
Hodeiak, Parkean, Kateak, Telefonoa, Aireportuan, horrela deitzen dira Wislawa Szymborska miretsiaren poema batzuk... Horra hor bere poema bat, Eskua:
Hogeita zazpi hezur
hogeita hamabost gihar
bi mila nerbio-zelula, gutxi-gorabehera.
Aski eta sobera idazteko
bai Mein Kampf
bai Winnie the Pooth.”

Eskua, Wislawa Szymborkaren eskutik; Eskua, Nobel saridun baten begietatik ikusia.
Baina ez dugu Poloniaraino joan beharrik. Iazko udazkenean, NUPeko irakasle Juankar Lopez-Mugartzaren Arima animalia poema liburuaren aurkezpenenaren kari, nik aitortzen nion nire miresmena gaitasun berarengatik. Bada beste olerkari nafar bat, hau ere estimu handitan dudana, Joakin Balentzia Tirapu... I need a kiss bere olerkia datorkit burura... Izan ere, bada liburuan berari dedikatua olerki bat. Bada, Joakin Balentziak olerki eder sortu zuen neska baten T-xerta batean, kamiseta batean, "I need a kiss" esaldia irakurrita. Kasualitateak zer diren, Joan Margarit poeta katalan garaikideak semaforo baten ondoko neska bati egin zion poema zoragarri bat:
Semaforoko neskatila
Zu zinen nire adin berekoa
zu
aurkitzearekin amets egiten hasi nintzelarik.
Orduan ez nekien, zuk oraindik ez dakizun gisa berean,
heltzen dela egun bat non maitasuna bada
bakardadez eta malenkoniaz kargatutako arma hau,
nire begietatik zuri destatzen ari dena.
Zeu zara bilatu nuen neskatila
artean existitzen ez zinela ere.
Eta ni gizon bat, eta egunen batean
zure urratsak niregana bideratu nahiko dituzu.
Baina zugandik urrun egonen naiz orduan
semaforo horretatik zu nigandik zauden bezain urrun.”

Zer idatzi eta nola idatzi. Hor dautza gakoak. argi bera bedi, baina badut jadanik 50 urte, “zer dira berrogeita hamar urte mende erdia baino ez”, diot nire poema batean. Urte hauetan bizitutakoak agertzen dira, idaztea, “bizi-hariak bi aldiz jostea baita”, beste poema batean jarri dudan bezala, Oroiminaren ehuntze-lanak poeman agertzen den bezala: “(...) laztanen lurrun luzea biziberritzeko;/ eta —zertan uka—
baita geroa izkiriatzeko ere, / idaztea, bizi-hariak bi aldiz jostea izaki.”
Kontu latzak, “zauri zorne zuria” isuri dutenak, eta kontu goxoak, “laztanen lurrun luzea” biziberritzeko. Ainguratuta nituen kontuak paperean jartzeak on egin dit, baina ez da izan idazkera terapeutikoa... Nik ez dut gehiegi sinesten horretan, uneak uneko salbuespenak izan ezik. Horren haritik bada beste poema bat, “Errezeta”. Idazketa terapeutiko hutsa norberaren berekoikeria ariketa bat izan daiteke; egia da, bestalde, “Lux Mundi” idaztean adibidez, karramarroaren atzaparretan hildako lagun bat neukala gogoan, Pello Uharte Orotz zena, baina poema hau minbizia borrokatzen dutenei laguntzeko asmoz idatzia da, hori eta hurrengoa, Ubi sunt akrostikoa, sostengua eta maitasun keinu bat, carpe diem berritua. Lagunak eta etsaiak ere agertzen dira, etsaiak edo arerioak, eta ene mendeku ttipia hartzen dut...

Zorionik beroenak eman nahi dizkizut/ nik usterik gutxien unean unean/ zure bateria guztiak / nire kontra desarratzen erakutsi duzun maitasunagatik”

Horrela hasten da Amodio deskontuak poema; mendekua? Mendekua baino, ordaina, zorrak kitatzeko modu bat da, Zuri zor poeman egin bezala, tautograma bat da, poemaren hitz guztiak letra berarekin hasten dira, kasu honetan z letrarekin
Zainetako zauriak, zuri zor/ zure zabarkeriaren zauriak/ zainetan zabal-zabalik, zuri zor.” (...) eta abar

Zer idatzi eta nola idatzi. Nik lehenagotik bi haiku liburu ditut argitaratura, GereziGaraiko Haikuak eta Orbel Azpiko Haikuak, eta haikuak idazten jarraitzen dut, Nafar Ateneoan haiku tailerra dinamizatzen dut eta hortik pasatu dira, adibidez, Bingen Amadoz, Josu Osta, Rafa Blanco, Carmen Valois, eta Maiela Zurutuza, Komorebi erakusketaren egilea. Hendaiako haitzak Euskal Herriko tokirik marraztuena izanen da segur aski. Maite Ramosek txuri-beltzezko haiga bat egin zuen nire haiku batekin... Eta haikua batean, bere laburrean, biribila eta laburra —ezen ez motza— izanagatik, ez dago metaforetarako lekurik, ez dago luzamenduetan ibili beharrik... ez dago lirikarako tarterik; haikuetan sentsazioak transmititzen dira, ez sentimenduak. 

Oraingo liburu honetan probestu dut poema narratiboak egiteko, baten bat Hendaiako Haitzak ditu iturburu eta helburu: “Dunbarri luzeari eta Dunbarri Zabalari beha”.


Edo “Beheko suan” olerkiak badu beste haiku bat aurrekari... Kasu honetan Olaldeako gure baserriaren beheko sua da iturria; berriz ere bizitza arruntetik eta objektu arruntetatik, olerkiak ateratzeko joera, uneak eta tokian ainguratuta gelditu direnak ene gogoan...

Hasieran aipatzen nuen Wislawa Szymborska. Nobel saria jasotzeko berbaldiaren bukaeran esan zuen:

 “Egia da, eguneroko hizkeran bizitza arrunta, mundu arrunta bezalako esapideak erabiltzen ditugu... baina eguneroko hizkeran ez dugu hitz bakoitzaren gaineko hausnarketarik egiten. Alabaina, poesiaren hizkuntzan, hitz bakoitzak pisua duen hizkuntzan, ezer ez da arrunta. Harri bat ez da arrunta, eta ez da arrunta harri horren gaineko hodeia. Ez dago egun arruntik, ezta egunari jarraitzen dion gau arruntik ere. Eta, batez ere, mundu honetako izate partikular bat ere ez da arrunta, inor ere ez.“

Bukatzeko azpimarratu nahi dut Maite Ramosen lana, akuarelak egin dituelako liburu honetarako. Lehen esan bezala, olerki hauek zerak dira, uneak eta tokiak, ene gogoan ainguratuta gelditu direnak... Horregatik dago aingura baten interpretazioa azalean; barnean, jatorrizko aingura beraren beste akuarela bat, Ea herriko moilan dagoena... Poesia Egunak bertan antolatzen dira, Eako Poesia Egunak, eta liburuaren poema batzuk Bizkaian idatziak izan ziren, gehienak Nafarroan eta Iparraldean izanagatik.



2018-12-09

Maiatz aldizkarian, Wislawa Szymborskaren "Eskua"



Azokatik etorri berria, Maiatz poesia aldizkaria Durangotik ekarria. Aurtengo azokaren azken eguna eder askoa izan da, jende anitz baina ez itotzeko bezainbertze; lagun zaharrekin mintzatzeko eta lagun berriak egiteko aukera ezin hobea.


Maiatz aldizkaria eskuratu berrian, besteak beste, Wislawa Szymborska olerkari poloniarraren Eskua izeneko poema topatuko duzu.


Eskua 

Hogeita zazpi hezur
hogeita hamabost giharbi mila nerbio-zelula, gutxi-gorabehera.
Aski eta sobera idazteko
bai Mein Kampf
bai Winnie the Pooh.


Polonian idazten omen da Europako poesiarik onena, eta blog honetan bertan Wislawa Szymborska Nobel saridunaren bertze hiru poema argitaratu dira jada: Batzuei poesia gustatzen zaie, Hitlerren lehen argazkia eta Aireportuan, hurrenez hurren.

Maiatz aldizkariaren eskutik, osotara olerkari poloniarraren berrogei olerki jartzen ditugu lagun poesiazalearen eskura, baita Wislawa Szymborskaren testu ezin interesgarriago bat: Nobel saria jasotzerakoan olerkariak berak eman zuen hitzaldia, estreinakoz euskarara ekarria.

Aurtengo Azoka amaitu egin da, eta biltzeko tenorea heldu da: fini eta kitto!



2018-12-08

Munduko Kamishibai Eguna

Blog honetan bertan Kamishibai teknika narratiboa behin baino gehiagotan ageri da. IKAJA International Kamishibai Association of Japan duzu. Aurten estreinakoz Munduko Kamishibai Eguna antolatu da, munduko edozein bazterretan kamishibaiaren xarma zabaltze aldera mundu osoan egun berean.


Data ez da ausaz hautatua izan, Japoniako Armada Inperialak Pearl Harbour eraso egin zuen eguna izan baitzen 1941eko abenduaren 7a. Hau hain zuzen, data esanguratsu  hau aukeratu dute IKAJAko lagunek Mundu mailako lehen Kamishibai eguna antolatzeko, kamishibaiaren eta bakearen aldeko oihu isila mundu osoan zabaltzeko xedez.

Kamishibaia teknika narratiboa gurean aski ezaguna da, urte dexente daramagu eta; guretzat erronka berria izan da egun berean hemen ez ezik, Saharan ere kamishibai egitea. Eta argazkiak erakusten duenez, Brahim liburuzainak egin du!




Beraz, Smarako errefuxiatu kanpamentuan kamishibaia ere antzeztu dute, eta Sahararen aldeko KABIAK elkarteko Ana Larraguetak eramandako materiala argazkian ikus dezakezue.

Bubisher proiektuaren baitan, material berria eraman da. Alde batetik, Iturramako institutuko ikasleek egindako bi ipuin berri eta baita Shertat eta lehoia ipuina ere, butaiaren barnean ikusgai dagoen ipuin hori bera.




Beste aldetik, Iruñeko Arte Eskolako ikasle eta irakaslek egina eta dohaintzan emana duzue butai hori bera; duela aste batzuk jasota eta Saharan dago jada.



Bukatzeko, duela urte batzuk itzuli nuen Noriko Matsuiren gidaren bi ale, gaztelaniaz, Denonartean argitaletxeko Kikek eman zidan opari Saharara eraman genitzan.

  
Baina hemen ere ospatu genuen Kamihsibai eguna, kamishibai ipuin horiek beraiek euskaraz kontatuz. Maite Ramosek Saharari buruzko ipuinak ez ezik, bestetzuk ere kontatu zizkien atzo goizean Iruñeko Sanduzelai eskolako seigarren mailako bere ikasleei; besteak beste, Shertat eta lehoia, nola ez! 



Eta Kamishibai Eguna biribiltzeko, Saharara eramandako ipuinak hemen ere ezagut ditzazuen, Iruñeko Yamaguchi plazako liburutegi publikoan utzi ziren dohaintzan bart, nahi dituenak maileguan har ditzan: Trikua eta antxeta, eta Xertat eta teontzi miragarria.


Kamishibai hemen eta munduan, baita Saharako basamortuan ere!

2018-11-30

Noche de 12 años - 12 urteren gaua filmaren haritik


1972ko apirilaren 14ko eguerdian militarrak Montevideoko bi etxetara sartu zen, Amazonas kaleko batera eta Pérez Gomar kaleko beste batera. Amazonas kalekora tiroka sartu ziren soldaduak, Campos Hermida komisarioaren agindupean, eta atea zabaldu zien etxeko jabea, Luis Martirena kazetaria, bertan hil zuten, balaz josita; Ivette emaztea ere hil zuten, besoak jasota zituelarik. Militarrek metrailetak ez ezik metrailadore bat ere baliatu zuten eta pisu osoa goitik behera balaz josita utzi zuten. Bi aste zeramatzaten pisu hori zaintzen, eta bazekiten Movimiento de Liberación Nacional Tumamaros gerrillarien etxe bat zela. Militarrek ez zekiten, haatik, nortzuk egonen ziren bertan, eta ez zekiten pisu horren sabaian egindako “zulo” batean gordetzen zirela Fernández Huidobro “Ñato” eta zuzendaritzako beste kide bat, David Cámpora. Balen euri-jasa horren ondorioz Fernández Huidobrok balazo bat jaso zuen, baina ez zuen zirkinik egin, ez kexarik, ez min oihurik egin, odol-hustutzen ari zen arren; horrek salbatuko zion bizia, eta soldadu bat sapaiari odola zeriola ohartu zenerako, bertan zeuden epaitegiko agintariak, soldaduak berriz tiroka hastea eragotzi zutenak.

Gero etorri ziren kartzela-urte luzeak, militarren gatibu, 12 urteren gaua filmak kontatzen dituenak. Goiko pasartea filmean ere agertzen da, nik Samuel Blixen kazetari uruguaiarrak Sendic liburuan kontatzen duenari lotu banatzaio ere.



Eszena horren gaineko ñabardurak gorabehera, 12 urteren gaua filmak merezi du.

Eta laster Durangoko Azoka izanen denez, Memorias del Calabozo liburu berrargitaratu berria erosteko profitatzen ahal du irakurle prestuak Maruricio Rosencof "Ruso"k eta Fernández Huidobro “Ñato”k  idatzitako liburua erosteko



2018-10-04

Liburuaren historia ttipia

Gizakiak idazketa asmatu zuenean, material hauskorrak erabiltzen zituen; adibidez, buztina,  hezurrak, oskolak, keramika zatiak... Gainera, material hauskorrak izateaz gain, ez ziren erosoak biltzeko edo gordetzeko. Egiptiarrek papiroz egindako papera asmatu zuten, eta horri esker idazketa garatu ez ezik, liburuak eta liburutegiak ere sortu ziren. Garai horretan liburuak ez ziren gaur ezagutzen ditugun bezalakoak, biribilkiak baizik, eta saskietan, keramikako pitxerretan, kutxetan eta armairuetan gordetzen zituzten; biribilki horiei bolumena deitzen zitzaien. Liburutegia hitza grekoz biblioteka esaten da, eta jatorrian papirozko biribilkiak biltzeko armairua zen

Erromatarren garaian agertu ziren lehenengo liburudendak eta liburutegia publikoak.Ospetsuena, K.a. IV. mendean Ptolomeo I.ak eraikitzen agindu zuena,  Alexandriako liburutegia izan zen. Esaten zen liburutegi horrek mundu osoko zinetzilari eta idazle guztien liburuak gordetzen zituela.

Baina papiroa lortzea gero eta zailagoa bihurtu zen, eta Erdi Aroan bildotsaren azala erabiltzen hasi ziren, hau da pergaminoa. Material hori ez zen papiroa bezain hauskorra, eta azala zenez, josteko aukera zegoen. Azal batzuk jostea bururatu zitzaien eta, azal bakoitza orrialde bat balitz bezala, gaur ezagutzen ditugun liburuen antzekoak sortu zituzten, kodex edo kodizeak izenekoak. Garai honetan ere kodizeak ilustratzen hasi ziren.

Liburuak eskuz idazten ziren, eta lan hori hasieran monjek eta sororek egiten zuten monasterioetan; monasterietan liburutegi handiak ere bazeuden. Liburuak eskuz idazten zirenez gero, oso liburu gutxi zegoen, eta, beraz, oso baliotsuak eta garestiak. Liburuak altxor baten parekoak ziren.



Arabiarreri esker, X. mendean paperaren erabilera zabaldu zen, eta, hortaz, liburua ere gizartera zabaldu egin zen. Papera egitea merkea zen, liburuak arinagoak ziren eta paperean errezago idazten zen.

XIII. mendetik aurrera liburuak ez zituzten idazten bakarrik fraileek eta sororek, eta gaiak ez ziren bakarrik elizari lotuak, liburu zientifikoak, poesiazkoak eta abenturazko liburuak ere hasi ziren idazten.

Inprentaren asmakizunari esker, gero eta jende gehiagok izan zuen aukera liburu bat erosteko eta irakurtzeko. Hori XV. mendean gertatu zen arren, XIX. mendean, inprenta mekanizatu zenean, liburuak benetan merketu ziren eta edonork izan zuen liburu bat erosteko eta irakurtzeko aukera.

2018-09-19

Hipatia eta Alexandriako Liburutegia




Hipatia Alexandrian jaio zen K.o. IV.mendearen erdialdera. Aita, Alexandriako Teon matematikari eta astronomo ospetsua zen, eta Alexandriako liburutegi ospetsu horretan egiten zuen lan.



Alexandriako liburutegia Ptolomeo I.a Soter faraioak K.a. III. mendearen hasieran sortu zuen. Liburutegi horretan munduko zientzilari, filosofo eta idazle ospetsuen liburu guzti-guztiak gordetzen omen ziren.



Teon-ek bere alabari erakutsi zizkion matematika eta astronomia. Hipatiak, gainera, filosofia, oratoria eta erlijioen historia ere ikasi zituen. Era berean, Atenasera eta Erromara ikasteko eta irakasteko ere abiatu zen.



Hipatiaren etxean mundu osoko ikasleak biltzen ziren, haren ospeak erakarriak. Hipatiaren jatorrizko liburuak galdu ziren arren, haren ikasle biri esker, Sinesio Zirenekoari eta Hesikio Hebrearrari esker, haren idazkiei buruzko informazio asko iritsi zaigu. Idazki horien bidez, badakigu ura iragazteko makina bat, likidoen dentsitatea neurtzeko eta uraren maila neurtzeko tresnak asmatu egin zituela.



Garai horretan Alexandrian kristauak eta kristauak ez zirenak elkarrekin bizi ziren. Hipatia ez zen kristaua, eta garai latzak pasa behar izan zituen, kristau batzuk oso fanatikoak zirelako. Gero eta kristau gehiago bizi zirenez hiri horretan, Hipatiari bertan bizitzea oso arriskutsua egin zitzaion, kristauren begietan Hipatia sorgin arriskutsu bat baitzen. Gainera, kristauek ez zuten onartzen emakume bat zientzian aritzea. Beldur izanagatik eta lagunen aholkuei kasu egin gabe, Hipatiak bere ideiak ez zituen baztertu, ezta ezkutatu ere, eta ez zuen Alexandriatik alde egin. 415. urtean kristau fanatiko batzuek Hipatia hil egin zuten, baita gero bere gorpua erre ere.



Hipatiaren heriotzarekin zientziekiko interesak gainbehera egin zuen, bai Alexandrian, bai mundu osoan.




2018-08-07

Kontuan hartu beharreko ahots bat: Gonzalo Moure-rena


Atzo, Valentziako aireportuan, 32 graduko tenperatura “jasanezina” pairatzen ari ginelarik, Bubisher-en blogaren bidez, Ez da humanoa testua irakurri nuen. Saharako errefuxiatuen kanpamentuetan 60 graduko tenperatuta zutela irakurri nuen.

60 gradutan, saharar zaharrenak eta jaio berri anitz hil dira honezkero. Eta Saharako egoeraren larria ezagututa, neure buruari galdetzen diot ea merezi duen guk jarraitzea Sahararen aldeko Bubisher proiektua sostengatzen, errefuxiatuen kanpamenduetako liburutegiak laguntzen. Den-dena bertan behera uzteko gogoa ematen du-eta! Sahararrek deserrian 42 urte daramatzate-eta, dena hankaz gora jartzeko gogoa ematen du. Sahararren aberria, Mendebaldeko Sahara, lehorra eta beroa izanik ere, itsasaldeko lurralde oparoa eta emankorrra ere bada. Aitzitik, Arjeliak utzitako hamada infernu hutsa da, eta inork ez du merezi bertan bizitzea, ezta eskorpioiek ere.

Halere, poliki hausnartuta, laguntzen jarraitzea merezi duela ondorioztatzen dut, bai merezi duela sahararrek lur mortu horretan bertan jarraitzen dutelarik: merezi du liburutegiak eraikitzen jarraitzea, jarduerak antolatzen eta maitasunez betetzen, eta sahararren esku uzten euren geroa erabakitzen, euren bidea egiten, hartzen duten bidea hartzen dutela. Izan ere, kultura hori ere bada, nork bere babuz erabakitzeko gaitasuna izatea, mundua ezagutuz, mundua den bezain injustua badarik ere.

Konformatzen naiz jakinda Mar Benegas-en gonbidapenari esker El niño de luz de plata liburuaren ia-ia ehun ale sartu egin ditugula ia-ia umeren bizkarzorroetan. Eta liburu horiekin jarduerak eginen dituzte, Valentzian ez ezik bertze hainbat tokitan ere, beti Bubisher zabaltzen laguntzeko, lur mortu batean bada ere. Gaizki sentitzen naiz; nazkaz eta amorruz gaixoturik. Baina Nuno Marçal-ek dioenez, geureari eutsiko diogu, tinko eutsi ere, eta ez dugu sekula etsiko. Uste dut une honetan ez dagoela beste irtenbiderik: aitzina.

Gonzalo Moure idazlearen artikulu hau jatorriz argitara eman da Bubisher proiektuaren webgunean




Gari Berasaluzeren argazkia

2018-07-29

Iratitik Izarora

Kantauri itsasoaren ezpain gaziek
Izaro irla dute kolpatzen
eta Irati errekaren doinuari ohituta
kostatzen zaizu laketzea itsaso ondoan.

Gorde zaitez
ene beso biluzien lozorroan
ikasturte osoaren nekearen astuna arintzeko;
gorde zaitez
ene hatsaren babesean kulunka
errealitatearen tximistetatik babesteko;
gorde zaitez
berriz ere ene magalean
ene hatsa zure loaldirako giltza baita.



Ibarrangelu-Olaldea, 2018ko uztailean


2018-06-30

Aireportuan —Wislawa Szymborska-ren beste poema bat—



Elkarrengana doaz,
besoak zabalik,
iribarretsu, oihuka:
azkenean! azkenean!
Biek ala biek neguko arropa pisutsuekin,
kapela lodiak, bufandak, eskularruak, botak,
baina jadanik guretzat bakarrik.
Zeren eta besteentzat, biluzik.

2018-05-27

Hitlerren lehen argazkia




Eta nor da nini hori, txizaoihalarekin dagoena?
Fito da eta, Hitler andrearen semea.
Iritsiko al da izatera zuzenbiden doktorea?
edo Vienako Operan, tenorea?
Eskutxo horiek, begitxo horiek, sudurño hori...
norenak?
Sabeltxo hori, esnez betea, norena?
Oraindik inork ez daki
tipografoa, sendagilea, merkataria,
apaiz bat izanen den.
Hankatxo polit horiek nora helduko dira?
Nora?
Lorategira, eskolara, bulegora,
agian alkatearen alabarekin
ezkontzera?



Nini polita, aingerutxoa, maitia, gure kuttuna,
gaur dela urtebete, mundura etorri zenean,
ez zen seinaleren faltarik izan, ez lurrean, ezta zeruan ere:
udaberriko eguzkia, geranioak leihoetan,
piano baten soinua,
paper arrosan bildutako zorioneko seinalea,
erditu aurretik amak izandako amets profetikoa:
uso batekin egin zuen amets —zorionak—,
eskuetan hartuta —espero duzuena helduko da.
Kax-kax, nor da?
Fitoren bihotza taupadaka.



Txupetea, lerde-zapia, sastakaia, txintxirrina,
Jainkoari esker, ninia, egurra ukitzen dut,
oso osasuntsu dago,
kateme bat saskian,
gurasoen antza osoa dauka
eta familia-albun guztietako umeen antza ere bai.



Ez, ez, orain ez dugu kaxketarik nahi,
argazkilari jauna oihal beltz horren azpian klik egiteko zorian dago.



Klinger argazkigintza, Grehen kalea, Branau.
Branau leku txikia baina onesta,
merkataritza-enpresa sendoak,
auzokide onberak
ogi goxoaren lurrina eta xaboiaren usaina.
Patuaren urratsak ez dira aditzen,
ezta txakurren uluak ere.
Historia-irakasleak lepoko zurruna laxatu
eta apunteen artean egiten du aharrausi.





Wislawa Szymborska olerkari poloniarraren poema hau Gerraren aurkako hitzak ekimenaren baitan irakurri nuen iragan den ostiralean, Gaztelu Plazan








2018-05-06

Baiona-Iruñea, 1943


Pierre Paul Etchegoyen abadea fite sartu da iluntzean ostatu txipira, beltzez eta gurutze handi bat lepotik zintzilik daramala. Lucien baserritarrak ez ikusiarena egin, eta hasieran ez du zirkinik ere egin, baina, hitz hauek aditzean, jiratu da:
- Lucien, hirekin behar diat mintzatu; presazko kontua duk.
Baserritarra aulki xumetik altxatu, eta kanpora joan da apaizari jarraiki, ostatuko beste lagun guztien begiak garondoan iltzaturik sentitzen dituela. Kaleko txoko batean, begi-zoliengandik apartean, apaiza xuxurla mintzo zaio.
- Saint Claire-ren inguruan gizon ezezagun batzuk ibili dituk gaur. Susmatzen diat Gestapo-koak litezkeela. Ez hadi agertu biharko hitzordura, badaezpada ere.
Baserritarrak irudikatu du abadea paperak-eta erretzen beheko suan, eta, arrapostua jakinik ere, galdetu dio:
- Bainan, segur Gestapoko-ak direla?
Lucienek hasieran pentsatu du abadea ez ote den gizon ezezagunen kontu hori estuegi hartzen ari. Alta, abadeak esku batekin heldu dio gurutzeari eta beste eskua Lucienen besaburuan jarrita irmoki ihardetsi du:
- Bizitza huntan, seme, deus ere ez duk segur, heriotza baino ... Otoi, lagundu behar didak. Hire esku gelditzen duk lagun horiek gordetzea eta eramaitea, bainan ez itzak eraman elizarat, zer gerta ere. Eta hi ere, adi ibili. Orain joan behar diat. Jainkoak lagun gaitzala.
Lucienek ez du sekula ikusi abadea horrela. Normalean aitorlekuan elkartu dira gaueko lan horietaz mintzatzeko... Herriko ostatu txipi horretara agertzea ere! Baserritarra ostatura itzuli, eta mahaira eseri da lagunen begiradapean. Ahots larriz adierazi die lagunei Parisen bizi den arrebaren senarra oso gaixorik dagoela, eta laster abiatu beharko dela Parisera.

Gaur horretan bertan, Pariserat baino, Hegoalderuntz abiatu da mendian barna bi hegazkinlari amerikar eta beste hegazkinlari britainiar batekin. Endarlatsa parean makurturik gurutzatu dute Bidasoa, karabineroak ohartu gaberik, eta goizaldeko bostetarako Gipuzkoako baserri batera heldu dira, neka-neka eginda eta aldez hitzartutakoa baina egun bat lehenago. Egun oso bat eman dute gorderik eta, atseden hartuta eta ederki berdindurik, hurrengo egunean Britainia Handiak Donostian duen kontsuletxera heldu dira hiru hegazkinlariak, ongi, onik eta uros. Lucien ez da Aitzinagako bere etxera itzultzerik izan: kontsuletxean jakinarazi diote Hendaian sarekada izan dela, eta Lucien-en baserrian ere egonak direla Gestapo-koak.

Pierre Paul Etchegoyen abadea 1944ko urriaren 26an hil zuten, Dachau kontzentrazio esparruan.
Abadeak, finean, arrazoi: “Bizitza huntan deus ere ez duk segur, heriotza baino“.





2018-04-10

Eskatu gabeko poema





Eskatu gabeko poema
eskatu gabeko musua
bezalakoa da.
Baina modu horretan eskatuz gero,
ezin diezazuket ezetzik esan.
Beraz, emadazu orri txuri bat
ea betikoa adierazteko
poema berri bat
idazten dizudan.







Olerki ttipi hori Hatsaren aurtengo poesia bilduman argitaratu berri da. Iragan den igandean, olerkarien aterpe den Larralde baserrian olerkari eta olerkizaleak bildu ginen, hogeigarren urtez jarraian atera den Hatsaren poesia bilduma liburua jasotzeko eta, bidenabar, egun ederra pasatzeko!



Mugaz bi aldetako olerkariak bildu ginen, anitz eta anitzak... Izan ere, mugen gainetik, euskal poesiak batzen gaitu! Hatsa ez da hutsa, ez hutsaren hurrengoa!

2018-03-28

Bazko astelehenean, apirilak 2, hitzordua Saran



Sarako Idazleen Biltzarra aurten ere bi egunez eginen da, apirilaren 1ean eta 2an. Zalantza handiak ditut egokia ote den bi egunetan egitea, baina aurten ere, iazko ildoari jarraiki, hala eginen dute.

Aurtengo edizioan olerkigintza nahi dute bereziki aipatu eta poesiari buruzko mahai-inguru bat antolatu dute astelehenerako, 3retan: Ttotte Etxebeste urruñarra, Amaiur Blasco saratarra, Juankar Mugartza irunxemea eta laurok izanen gara solaskideak; bi lapurtar eta bi nafartar alegia, mugaz bi aldetako poesiaren arteko zubia eginda.

Eta aurten ere, besteak beste, poesiaren alde hainbeste lan egin eta egiten jarraitzen duen Auxtin Zamora Hatsa elkarteko buruari urteko sari honorifikoa emanen diote. Ederki merezia, doike! Hatsaren olerki bustiak izeneko ikusgarria erakusteko parada ere izanen da.

Sarako Idazleen iazko biltzarren Auxtin Zamorari sari ttipi bat eman nion eta, bere xumean, badakit gustatu egin zitzaiola...







2018-03-14

Inpunitatearen aurkako irudiak: Bloody Sunday



Elkarrekin Esnatzeko Ordua nobelaren hasieran, Kirmen Uribek Thomas Mann Nobel saridunaren aipu bat ekartzen digu gogora: “Benetako gertaera bat idazteko premiazko da hura jazo zenetik urte batzuk igarota izatea; edo, bestela garai historiko berri batean sartuta egon behar duela gizarteak”.


Inpunitatearen aurkako irudiak izeneko zikloa prestatu du Sanferminak 78 gogoan elkarteak. Hiru filmez osatutako ziklo honetan, atzo ikusi genuen Irlandari buruzko Bloody Sunday. Paul Greengrassen-en film hau, 2002koa da, Bloody Sunday edo Igande Odoltsuko gertaerak izan eta handik hogeita hamar urtera egina. Eta ikusi genuen filma duela hamasei urte egina da; beraz, duela berrogeita hamabost urte pasatu dira igande odoltsu horretatik eta Irlanda beste garai historiko batean sartuta dago.

Filmean ikusi genuen 1972ko urtarrilaren 30ean Derryn gertatutakoa. Igandea zen, eta arratsalde hartan eskubide zibilen aldeko manifestaldi baketsuaren aurka oldartu ziren soldadu britainiarrak: 14 hildako eta beste horrenbeste zauritu eragin zituzten. Horietako bat, Tony Dohertyren aita, Paddy Doherty; Tony Doherty, atzo etortzekoa zen lagun irlandarra, azkenik ezin izan zen etorri.

Inpunitatearen aurkako irudiak zikloari hasiera eman zitzaion atzom, eta datorren asteartean, 20an, Mexikoko Tlatelolco, Las claves de la masacre, —Sarraskiaren gakoak— eta hilaren 27an Kataluniako La Revolta Permanent —Matxinada iraunkorra—. Atzo Iruñean eskainiko den emanaldi bakarrean Bloody Sunday ikusi genuen. Bloody Sunday: Igande Odoltsua, Igande Madarikatua. Bloody Sunday-z geroztik, Irlandan ezer ez zer berdina izan. Eta atzoko filma ikusi eta gero, U2 taldearen Bloody Sunday kanta mitikoa ere ez dugu berdin adituko. 





2018-03-09

Haiku Tailerra berriz martxan




Talde txikian haikugintzan sakontzeko asmoz bilduko gara martxoaren 12an, astelehena, 19:30etan, Nafar Ateneoaren egoitzan. Aurreko urteetan egin dugun gisara, aurten ere hilean behin biltzeko asmoa dugu eta, esan gabe doa, ateak zabalik daude

2018-03-01

Emakume samurai ospetsuenak


Gaur zortzi Emakumeen Nazioarteko Eguna izanen dela eta, emakume-samuraiak ekarri nahi ditut blog honetara, zeren eta badakit, jakin, Iruñerriko eskola batean Japonia lantzen ari direla.

Emakume-samuraiak ere egon ziren, onna-bugeisha direlakoak, gizonezkoen pare borrokatu zirenak; goi mailako bushi kastakoak, ohorea eta etxea defenditzeko armak baliatzen trebatuak, senarrak edo beste ahaideak gerran zeudalarik.



Onna bugeisha-k emakume gerlariaesan nahi du, eta emakumeentzat katana baino egokiagotzat jotzen zituzten beste armak erabiltzen zituzten, hala nola arku eta geziak edota naginata (xafla kurbaduneko alabarda moduko bat, goiko irudikoa); halaber, arinak eta txikiak beste arma batzuk baliatzen zituzten, daga baten moduko kaiken eta tanto direlakoak.




Emakume-samurai hauen urrezko garaiak Heian garaia (794-1185 K.o.) eta Kamakura garaiak (1185-1333 K.o.) izan ziren, eta Edo garaian euren garrantzia txikiagoa izan zen. Halere, emakume-samurai batzuek, urteak joan eta urteak etorri, tradizioari eutsi zioten, XIX. mendeko txuri beltzezko argazkiek erakusten dutenez, argazkietako emakume batzuk modeloak izan litezkeen arren.

Denboraren joanak ez du, haatik, emakume-samurai batzuen izenak ezabatzerik lortu, eta gaur egunera arte emakume-samurai horietako batzuk ezagutzen ditugu, baita euren historia ere; ongi ezagutu ere kasu zenbaitetan, gutxi-gorabehera beste bezbaitetan. Zerrendan daudenak badira ere, izanen ziren beste anitz zerrenda honetan ez daudenak; nolanahi, hona hemen, Japoniako bost emakume-samurairik ospetsuenak: 

Jingu enperatriza


Emakume-samurai ospetsuena Jingu enperatriza (169-269 K.o.) izan zen, Korea konkistatu nahian Chuai senarra hiltzean bere ordez jarri baitzen buru, bai armadan baita gobernuan ere. Alabaina, Jinguren historia zalantzazkoa da, eta aditu askoren iritziz, litekeena da elezahar bat izatea, eta ez benetako historia.




Tomoe Gozen



Era berean, zalantzazkoa da Tomoe Gozen-en historia. Genji eta Heike klanen arteko gatazketan aritua, Tomoe Gozenen balentriak XIII mendeko Heike Monogatari poema epikoan jasota daude, baina mende bat lehenagoko gertakariak dira bertan kontatzen zaizkigunak. Bertsoen bidez kontatzen da nola dama hau, zaldun aparta izateaz gain, arku eta naginata erabiltzaile trebea ere bazena, Kioto hiriaren konkistan aritu zela, oso argi ez dagoen kontua, Tomoe Gozenik izan zenik ere oso argi ez dagoen gisa berean. 

Batzuek diotenez, Awazu-ko guduan hil zuten, Minamoto no Yoshinaka senarrarekin batera; beste batzuek diotenez, aldiz, senarra exekutatu egin zuten, shogun batek etoikeriaz akusatuta, eta Tomoe Gozen ez zen emaztea, zerbitzari bat baizik; beste bertsio baten arabera, berriz, guda horren ondoren ezkondu omen ziren. Batek daki




Hojo Masako



Genji eta Heike klanen arteko gatazka horretan bertan ere beste onna bugeisha ospetsu bat ere borrokatu zen, Hojo Masako, eta, antza, hau bai benetakoa izan zela. Shogun baten alaba, beste shogun baten ama eta beste shogun baten emaztea izan zela jasota dago. Senarra hil eta gero, armak baztertuta, moja bihurtu zen... baina geroago, moja izateari utzi eta armen bideari ekin zion berriz ere, moja shogun ezizenez ezagun bihurtu, oso bitxia izan ez zen zerbait, ezizen bera eman baitzitzaion Tomoe Gozen-i ere, bere bizitaren inguruko bertsio anitzetako baten arabera. Bizitza korapilotsua izan zuen, liskar eta azpijokoz betea, harik eta Hojo Masako 69 urte zituela hil zen arte.






Mochizuki Chiyome



Emakume-samurai baten aldaera dugu XVI. mendeko Mochizuki Chiyome izenekoaren kasuan: senarra gudu batean hilda, Takeda Shingen daimyo-k edo jauntxoak emakumezko agente sekretu sare bat osatzeko agindua eman zion, kunoichi izeneko emakumezko agente sekretuak: espioiak, mezu kodetuen eramaileak, etsai nagusien akabatzaileak... Haien arrastoa, itxauraldatua bada ere, bideojoko eta anime zenbaitetan aurki dezakegu.




Nakano Takeko



Azkenik, baina ez garrantzi gutxiagokoa, Nakano Takeko ekarri behar dugu lerrotara, ez baita Erdi Aroko pertsonaia bat, XIX. mendekoa baizik (1847–1868). Joshitai izeneko emakume-samuraien taldeko burua izan zen Aizu batailan, Bolshin guduan, Tokugawa shogunaren eta enperadoreari boterea itzuli nahi zioten klanen arteko Japoniako gerla zibilean. Post honetako lehen bi irudiek horren berri ematen digute. Emakume-samurai taldean aitzindari, Nakano-k, eskuan naginata zeramala etsaiei eraso egin zien harik eta tiro batez (gezi batez, beste bertsio batean) zauritu egin zuten arte; orduan, gatibu izan baino lehen, bere buruaz beste egin zuen seppuku eginda, burkide leial batek lagunduta —burua moztuz— batailaren erdian. Fukushimako Hōkaiji tenpluan ehortzi zuten taldekideek, eta urtero egiten da bertan haren omenezko ekitaldi bat.